Jak obliczyć, kiedy są dni płodne?

Planowanie ciąży czy zapobieganie jej przez obserwację dni płodnych, wymaga znajomości fizjologii cyklu miesiączkowego kobiety i nie może opierać się jedynie na ustrukturyzowanych, zawodnych modelach matematycznych (jak np. tzw. kalendarzyk małżeński), ponieważ cykle miesiączkowe mogą mieć różną długość.
Obserwacja długości kolejnych cykli służy wyznaczeniu przybliżonego dnia rozpoczęcia kolejnego krwawienia. Jest również istotna w naturalnych metodach regulacji poczęć, które z większym powodzeniem będą służyły planowaniu ciąży, aniżeli jej zapobieganiu.

Ile trwa cykl miesiączkowy kobiet i z jakich faz się składa? 

Regularny cykl miesiączkowy w zależności od organizmu kobiety może trwać od 21 do 35 dni.

O prawidłowym miesiączkowaniu mówimy, gdy krwawienia z macicy są regularne i cykliczne (czyli co 21-35 dni, z nie większą różnicą niż 8 dni między długością kolejnych cykli), a długość krwawienia i ilość utraconej krwi jest prawidłowa (3-7 dni menstruacji oraz 30-80 ml krwi, co odpowiada średnio 10-15 wkładkom higienicznym lub tamponom w czasie jednego cyklu). Posługując się przykładem: kobieta, której jeden cykl trwał 27 dni, drugi 30, a kolejny 32, jest kobietą regularnie miesiączkującą. Długość cyklu miesiączkowego zależy od wielu czynników. Zaliczamy do nich m.in.:

• wysiłek fizyczny, np. siłownia, praca,
• przewlekły lub silny stres,
• używki typu alkohol, narkotyki, papierosy,
• choroby,
• podróże ze zmianą strefy klimatycznej [2].

U kobiet mogą także pojawiać się cykle nieregularne (czyli krótsze niż 21 dni lub dłuższe niż 35 dni). Powinny zostać skonsultowane podczas wizyty u ginekologa, ponieważ często wiążą się z występowaniem cykli bezowulacyjnych w następstwie zaburzeń hormonalnych. Mogą być konsekwencją m.in.: silnego stresu, intensywnego wysiłku fizycznego czy odchudzania się, a także np. poronienia.
Cykl jajnikowy kobiety składa się z 3 faz:

• pierwszym etapem cyklu jest faza folikularna (pęcherzykowa), którą rozpoczyna pierwszy dzień krwawienia – to właśnie jej długość jest zmienna i wpływa na różny czas trwania całego cyklu (np. 28 dni, gdy ta faza trwa około 13-14 dni, lub 33 dni, gdy ta faza trwa około 18-19 dni),
• drugi etap to faza owulacyjna trwająca maksymalnie 2 dni,
• ostatnia faza cyklu lutealna występuje po jajeczkowaniu (owulacji) i poprzedza kolejną miesiączkę; to ta faza jest stała w cyklu miesiączkowym - trwa około 14 dni [3].

Czym są dni płodne i kiedy występują? 

Dni płodne u kobiety wyznacza owulacja (inaczej mówiąc jajeczkowanie), przy czym czas płodności kobiety trwa od 3 dni przed jajeczkowaniem do 2-3 dni po nim.
Przy regularnym cyklu (niezależnie od jego długości) jajeczkowanie przypada na około 14 dzień przed wystąpieniem kolejnej miesiączki (data rozpoczęcia nowego cyklu). W tym czasie uwalnia się z jajnika dojrzała komórka jajowa gotowa do zapłodnienia.

Jak obliczyć, kiedy są dni płodne? 

Jak więc obliczyć dni płodne, gdy trudno jest precyzyjnie wyznaczyć moment jajeczkowania? Za dni płodne uważa się fazę cyklu przypadającą na jajeczkowanie, czyli 12-14 dzień przed kolejną miesiączką. Np. dla cyklu trwającego 35 dni: skoro owulacja zachodzi około 14 dni przed pierwszym dniem następnego cyklu - kobieta jajeczkować będzie około 21 dnia cyklu aktualnego.

Dni płodne nie zawierają jednak jedynie czasu owulacji. Do wydłużenia się fazy płodności przyczynia się również żywotność plemników (do 72 godzin) i żywotność komórki jajowej (do 48 godzin). Plemniki mogą przeżyć w jajowodach do momentu wystąpienia owulacji, więc stosunek odbyty na 1-3 dni przed owulacją może doprowadzić do zapłodnienia. Jeśli warunki są sprzyjające, czas przeżycia części plemników to nawet 7 dni!

Reasumując - w warunkach domowych dni płodne, nawet przy dokładnej obserwacji cyklu, kobieta może wyznaczyć jedynie w przybliżeniu.

Dni płodne – metoda termiczna i obserwacja 

W obliczeniu dni płodnych poza kalkulatorem dni płodnych mogą pomóc metody: termiczna i objawowo-termiczna, które zaliczamy do tzw. metod naturalnego planowania rodziny. Polegają na obserwacji zmian zachodzących podczas cyklu miesiączkowego: temperatury ciała i obserwacji śluzu szyjkowego. Metodę termiczną opieramy na pomiarze temperatury ciała. Czas płodności kończy wzrost ciepłoty o około 0,2-0,6⁰C. W celu obserwacji należy codziennie wykonywać pomiary temperatury ciała dokonywanego w jamie ustnej, pochwie albo w odbycie. Pomiary powinny odbywać się o tej samej porze – najlepiej po odpoczynku nocnym trwającym nie krócej niż 6 godzin. Dla pewności można posłużyć się termometrami owulacyjnymi lub komputerami cyklu. Jednak metoda ta może zawieść ze względu na inne czynniki wpływające na temperaturę ciała – infekcje, alkohol, bezsenność, pracę zmianową, dalekie podróże czy wysiłek fizyczny.

Metoda objawowo-termiczna [4] polega na obserwowaniu konsystencji śluzu wydzielanego przez szyjkę macicy, a konkretnie zmian jego konsystencji. W dni płodne następuje zwiększenie wytwarzania śluzu szyjkowego, który staje się przezroczysty i można rozciągnąć go między palcami. Szyjka macicy również ulega zmianom – staje się miękka podczas owulacji [5]. Stosowanie metody obserwacji śluzu szyjkowego utrudniają infekcje pochwy czy stosowanie globulek dopochwowych. Można także skorzystać z testów owulacyjnych. Wykrywają one stężenie hormonu lutropiny w moczu. Aby wyznaczyć owulację, gdy powyższe metody przez dłuższy czas nie skutkują ciążą, można również udać się do ginekologa w celu tzw. monitorowania cyklu.

Kiedy wykonać test ciążowy? 

Współczesne testy ciążowe są bardzo czułe na wykrycie w moczu podjednostki beta gonadotropiny kosmówkowej (β-hCG). Wykrycie ciąży jest możliwe nie wcześniej, niż po około 7 dniach od zapłodnienia. Dobrym momentem na wykonanie testu jest pierwszy dzień planowanego krwawienia, czyli nowego cyklu [6].

A co, jeśli wynik testu jest pozytywny? Wynik testu ciążowego wykrywającego obecność β-hCG w moczu nie może być jedyną informacją potwierdzającą ciążę. W przypadku pozytywnego wyniku należy udać się do ginekologa, który potwierdzi go badaniem.

Na koniec warto pamiętać, że planowanie ciąży nie polega wyłącznie na wyliczeniu dni płodnych. Należy również przygotować organizm dbając o różnorodną dietę, bogatą w produkty zawierające foliany, tj. bogatą lub uzupełnianą o kwas foliowy,  ale także witaminę D3, jod, kwas DHA. Konieczne jest także zapewnienie odpowiedniej ilości snu, aktywność fizyczna, rezygnacja z używek oraz, na tyle na ile to możliwe, unikanie stresu. Kobieta planująca ciążę powinna też udać się do ginekologa, który podczas wizyty prekoncepcyjnej zleci konieczne badania.

 

Na podstawie:
[1] http://www.kzf.ump.edu.pl/Lekarski%20I%20rok/ciaza.modul%20rozrod.pdf 
Katedra i Zakład Fizjologii Uniwersytet im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu (dostęp 20.05.2021).
[2] file:///C:/Users/AMD%20E1/Downloads/antykoncepcja-planowanie-rodziny-owulacja%20(1).pdf
Tytuł książki: „Antykoncepcja. Planowanie rodziny u progu XXI w” Autor: Eugeniusz Siwik (dostęp 20.05.2021)
[3]https://endogin.wum.edu.pl/sites/endogin.wum.edu.pl/files/fizjologia_cyklu_miesiaczkowego._hormony_traktu_plciowego._diagnostyka_endokrynologiczna.pdf
KLINIKA ENDOKRYNOLOGII GINEKOLOGICZNEJ WARSZAWSKIEGO UNIWERSYTETU MEDYCZNEGO (dostęp 20.05.2021)
[4] http://www.przeglad.amp.edu.pl/uploads/2017/2/241_2_51_2017.pdf
„Polski Przegląd Nauk o Zdrowiu” Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu – Wydział Nauk o Zdrowiu (dostęp 20.05.2021)
[5]https://endogin.wum.edu.pl/sites/endogin.wum.edu.pl/files/fizjologia_cyklu_miesiaczkowego._hormony_traktu_plciowego._diagnostyka_endokrynologiczna.pdf
KLINIKA ENDOKRYNOLOGII GINEKOLOGICZNEJ WARSZAWSKIEGO UNIWERSYTETU MEDYCZNEGO (dostęp 20.05.2021)
[6] https://jms.ump.edu.pl/uploads/2008/5/377_5_77_2008.pdf
TESTY CIĄŻOWE WCZORAJ I DZIŚ, PREGNANCY TESTS IN THE PAST AND TODAY, Katedra i Zakład Biologii Komórki Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu 
Kierownik Katedry: dr hab. Małgorzata Kotwicka (dostęp 20.05.2021)